آیا تا به حال دقت کرده‌اید که وقتی یک بار سنگین توسط جرثقیل‌های بلند (تاور کرین) بلند می‌شود، چرا بار دور خود نمی‌چرخد و ثابت می‌ماند؟ چرخش بار در ارتفاعات می‌تواند فاجعه‌آفرین باشد. این ثبات و امنیت، مدیون یک شاهکار مهندسی به نام سیم بکسل نتاب (Non-Rotating Wire Rope) است.
در صنعت لیفتینگ و جابجایی مواد، انتخاب سیم بکسل مناسب تفاوت بین یک پروژه موفق و یک حادثه خطرناک است. در این مقاله، به بررسی کامل سیم بکسل‌های نتاب (که در بازار ایران به پوست ماری هم معروف هستند)، ساختار، کاربرد و نکات کلیدی نگهداری آن‌ها می‌پردازیم.
سیم بکسل نتاب دقیقا چیست؟
سیم بکسل نتاب یا "مقاوم در برابر چرخش" (Rotation Resistant)، نوع خاصی از طناب‌های فولادی است که به‌گونه‌ای طراحی شده که تحت نیروی کشش، گشتاور (Torque) تولید شده را خنثی کند.
در سیم بکسل‌های معمولی، وقتی بار سنگینی به آن‌ها آویزان می‌شود، سیم تمایل دارد باز شود و بچرخد. اما در سیم بکسل نتاب، لایه‌های داخلی و خارجی خلاف جهت یکدیگر بافته شده‌اند. این تضاد در جهت بافت باعث می‌شود نیروی چرخش لایه داخلی توسط نیروی لایه خارجی خنثی شود و بار کاملاً صاف و بدون چرخش بالا برود.
ساختار فنی: چرا به آن "پوست ماری" می‌گویند؟
در بازار ایران، اصطلاح سیم بکسل پوست ماری بسیار رایج است. دلیل این نام‌گذاری، بافت ریز و متراکم سطح بیرونی این سیم‌هاست که شباهت زیادی به پوست مار دارد.
این سیم‌بکسل‌ها معمولاً ساختاری پیچیده‌تر از سیم‌های معمولی دارند. پرکاربردترین ساختارها عبارتند از:
-
ساختار ۱۹x۷: دارای ۱۹ رشته که هر کدام ۷ مفتول دارند (مناسب برای تناژهای متوسط).
-
ساختار ۳۵x۷: دارای ۳۵ رشته که هر کدام ۷ مفتول دارند (فوق‌العاده منعطف و مناسب برای تناژهای سنگین).
هرچه تعداد رشته‌ها (Strands) بیشتر باشد، سطح تماس سیم با درام و قرقره‌ها بیشتر شده، سایش کمتر می‌شود و خاصیت نتاب بودن افزایش می‌یابد.
کاربردهای اصلی سیم بکسل نتاب
این نوع سیم بکسل به دلیل قیمت بالاتر و حساسیت بیشتر، فقط در جاهایی استفاده می‌شود که "نچرخیدن بار" حیاتی است. مهم‌ترین کاربردها عبارتند از:
-
تاور کرین‌ها (Tower Cranes): اصلی‌ترین مصرف‌کننده این سیم‌ها، جرثقیل‌های ساختمانی هستند که باید مصالح را در ارتفاعات زیاد و با تک رشته سیم (Single Fall) جابجا کنند.
-
جرثقیل‌های موبایل و کارگاهی: برای افزایش دقت در جای‌گذاری بار.
-
حفاری و چاه‌های عمیق: در پروژه‌های معدنی که طول سیم‌بکسل آویزان بسیار زیاد است.
نکته مهم: استفاده از سیم بکسل‌های معمولی در تاور کرین‌ها اکیداً ممنوع است، زیرا چرخش بار می‌تواند باعث باز شدن تاب سیم و سقوط بار شود.
۳ مزیت کلیدی استفاده از سیم بکسل نتاب
-
امنیت فوق‌العاده: جلوگیری از تاب خوردن بار و حفظ تعادل در ارتفاع.
-
انعطاف‌پذیری بالا: به دلیل داشتن تعداد رشته‌های زیاد، نرم‌تر هستند و راحت‌تر روی درام جمع می‌شوند.
-
خستگی خمشی کمتر: عمر مفید مناسب در صورت استفاده صحیح روی قرقره‌ها.
نکات طلایی در نگهداری و بازرسی
سیم بکسل‌های نتاب با وجود قدرت بالا، بسیار حساس هستند. برای جلوگیری از پارگی زودرس، حتماً موارد زیر را رعایت کنید:
۱. روغن‌کاری منظم
این سیم‌ها دارای لایه‌های زیادی هستند که روی هم می‌لغزند. عدم روغن‌کاری باعث سایش داخلی و خوردگی نامرئی می‌شود.
۲. جلوگیری از شوک ناگهانی
سیم‌های نتاب نباید تحت فشار ضربه‌ای (Shock Load) قرار بگیرند. شروع حرکت بار باید آرام باشد.
۳. بررسی "زنجیره" شدن (Bird Caging)
اگر لایه‌های داخلی و خارجی هماهنگی خود را از دست بدهند، سیم بکسل باد کرده و حالتی شبیه قفس پرنده پیدا می‌کند. در صورت مشاهده این حالت، سیم باید فوراً تعویض شود.
کلام آخر: قیمت یا امنیت؟
شاید قیمت سیم بکسل نتاب نسبت به مدل‌های معمولی (مثل ۶ رشته) بالاتر باشد، اما در پروژه‌های حساس که جان انسان‌ها و سلامت تجهیزات گران‌قیمت در میان است، این هزینه یک سرمایه‌گذاری ضروری محسوب می‌شود.
اگر برای تاور کرین یا جرثقیل خود به دنبال بهترین نوع سیم بکسل نتاب (با برندهای گوستاولف، کیس وایر و...) هستید، حتماً با کارشناسان متخصص مشورت کنید تا سایز و ساختار مناسب دستگاهتان را انتخاب کنید.
